Safkan İngiliz'in atası Karaman
İkinci Viyana Kuşatması'nda İngilizlerin eline geçen Karaman atı, meşhur İngiliz atlarının atası oldu
Türk tarihinde atlar, savaşlarda kahramanlık ve cesaretin daimi simgesi olarak karşımıza çıkıyor. Ayrıca Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar uzanan göçler sırasında, Türk kavimleri atlı savaşçılar olarak tanımlardı. Öyle ki atlar, savaşlarda hız ve manevra kabiliyeti sağlamış, bu da Türk ordularına kazandırdığı avantajla onlara ün katmıştı. Bunun yanı sıra Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tarih Bölümü Hocalarından Ahmet Yiğit, “Yirminci Yüzyılın Başlarına (1800-1920) Kadar Osmanlı Devleti’nde At Yetiştiriciliği” çalışmasında atı ilk defa Türklerin evcilleştirdiğini söylüyor. Türklerin at ile ne kadar bütünleştiğini ortaya koyan atasözleri de günümüze kadar dillerde gezmeye devam ediyor. Türk için atın ne kadar önemli olduğunu “Atın üstündeki Türk değilse yüktür”, “At Türk’ün kanadıdır”, “Türkler sanki at üzerinde doğmuşlardır, yerde yürümesini bilmezler” tüm dünyaya mal olmuş bu sözlerden anlayabiliriz.
Binek olarak ve savaş aracı olarak atların revaçta olduğu dönemlerde Türk için at şöyle özetlenebilir: At, yaşamdır. İnsanoğlunun ruhudur, serveti ve dostudur. Sıcak soğuk demeden insanın yanındadır. Atın sahibi onun hızına, yüreğine güvenir ve onun bedeninin ritmini içinde hisseder, onun geniş dünyasına kendini bırakır. Atının gördüğünü görür -çok uzak mesafelere kadar. Mesafeler at için hiç önemli değildir; rüzgar gibi her yere ulaşır. Rüzgar onun erkek kardeşidir, gökyüzü kız kardeşi, ay ve güneş babasıyla annesi, nehirler kuzenleridir, otlaklar ise evi.
Peki hal böyle iken at denilince ilk olarak akla neden “İngiliz atı” ya da “Arap atı” geliyor? Arap atı türünün güzel ve zarif özellikleri Arap Yarımadasında Bedevi kabileleri tarafından şekillendirildi. Bu durumda Arap atına diyecek herhangi bir sözümüz yok. Ancak İngiliz atı denildiğinde devreye Türkler, daha özelde ise Karaman giriyor. Neden mi? Çünkü İngiliz atı olarak dünyaya mal olan ırk, 17. yüzyıl İngiltere’sinde ortaya çıkmış, bilinenin aksine İngiliz değil, çok yönlü melezleme yoluyla elde edilmiştir. Bu atların kökeni üç ünlü ata dayanır. Bunlar Byerley Türk, Darley Arabian ve Godolphin Arabian olarak bilinir. Bu üç safkan eski yaygın bir geleneğe göre sahiplerinin adlarını taşırlar. İşte bugün safkan İngiliz yarış atının kökenini oluşturan bu üç safkandan birisi olan Byerley Türk, Hıristiyan orduları tarafından Osmanlı İmparatorluğu’ndan devşirilmiş ve tarihe büyük bir iz bırakmış bir attır.
KARAMAN ATI AZARAKS’TAN BYERLEY TURK’E
İşte yazar Jeremy James’in kaleme aldığı, gerçek olayların yazıldığı “Türk Atı” romanında Karaman atı Azaraks ’ın Byerley Türk’e dönüşmesinin hikayesi:
Varlığını atıyla bütünleştirmiş, ‘Gazi’ yemini eden evlad-ı fâtihan bir Seyis ve kökleri Orta Asya'ya Atilla'ya ve Cengiz Han'a uzanan Türkmen soyundan bir Karaman atı… Azaraks (Ateşin Oğlu). Seyis ve Azaraks ilk önce Osmanlı'nın İkinci Viyana Kuşatması'nda kuşatmaya katıldı. Kuşatmanın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından ikili geri çekilen Osmanlı Ordusu ile birlikte Buda Kalesini savunmaya geçti. Ardından Hıristiyan orduları Buda Kalesi'ni kuşattığında (1686) ise seyis ve at birlikteliklerini sürdürmeye devam ettiler. Ancak Osmanlı, Buda Kalesi'ni kaybetti. Bu kayıp sonrasında seyis ve at İngiliz birliğine esir düşerek Londra’ya gönderildi. Aristokrat Albay Robert Byerley, hem Azaraks’ı hem de Seyis’i satın aldı ve sahiplendi. Bundan böyle Azaraks'ın adı İngiltere'de Byerley Türk olarak anıldı. Atın şöhreti bütün İngiltere'ye yayıldı. Hem aygır hem yarış atı olarak fırtınalar estiren kahraman Karaman atının şeceresi günümüze kadar hala devam ediyor.
KARAMAN ATLARI ARAP ATLARINDAN DAHA ÜSTÜN
Karamanoğulları Beyliği döneminde beyliğe ait geniş ova bölgesinde çiftçilik yapılır ve en fazla buğday, arpa ve yulaf ekilirdi. Bu topraklarda pamuk ziraatı da yapılırdı. Ova bölgesinde bol miktarda koyun (Karaman koyunu) ve aynı ovada yaşayan Türk oymakları tarafından asil atlar yetiştirilirdi. Mısırlı tarihçi İbn Fazlullah el-Ömerî, Marco Polo tarafından “güzel atlar” olarak nitelenen Karaman atları nın Arap atlarından üstün olduğunu ileri sürmüştür. Bu atları yetiştirenlere “atçeken” denirdi. (İslam ansiklopedisi -faruk sümer)